بازرسی کل کشوربازرسی کل کشور یکی از سازمان‌های حقوقی ایران بوده و تشکیلاتی است که به منظور نظارت بر حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاه‌های اداری کشوری و لزوم مقابله با فساد، توسط اصل یکصد و هفتاد و چهارم قانون اساسی پیش‌بینی شده است. برخی از اختیارات قانونی سازمان عبارتند از: بررسی وضع سازمان‌ها و مؤسسات از حیث حسن جریان امور اداری، بررسی برخورد مدیران و کارمندان با مراجعات مردمی و بررسی اوضاع عمومی و اجتماعی در یک منطقه یا سراسر کشور. حوزۀ عملکرد سازمان بازرسی کل کشور شامل کلیۀ وزارتخانهها و ادارات، نیروهای نظامی و انتظامی، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و امثال آن می‌شود. ۱ - تعریفسازمانی است جهت اعمال نظارت قوه قضاییه بر اجرای صحیح قوانین، در دستگاه‌های اداری. این سازمان در قوۀ قضاییه و تحت ریاست وزیر دادگستری، به وجود آمده که یکی از معاونان وزارت دادگستری به سرپرستی آن برگزیده می‌شد. پس از اصلاح قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، رییس قوّۀ قضاییه به جای شورای عالی قضایی، مامور نظارت بر آن شد. حدود اختیارات و وظایف سازمان را قانون تعیین می‌کند. ۲ - حوزه عملکردطبق ماده ۲ قانون تشکیل سازمان، حوزۀ عملکرد سازمان بازرسی کل کشور بر موارد زیر شامل است: کلیۀ وزارتخانهها و ادارات، نیروهای نظامی و انتظامی، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به آنها، دفاتر اسناد رسمی و مؤسسات عمومی، نهادهای انقلابی و سازمان‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه یا سهام آنها متعلق به دولت است یا دولت به نحوی از انحا بر آنها نظارت یا به آنها کمک می‌کند. ۳ - اقسامبازرسیهای این سازمان به سه صورت زیر انجام می‌شود: ۱) بازرسی‌های مستمر که در آن سازمان به صورت مستقل با برنامۀ منظم، حداقل سالی یک بار به وزارتخانهها، ادارات، شرکت‌ها و مؤسساتی که در حوزۀ مسؤولیت سازمان قرار دارند، هیئت‌هایی اعزام می‌کند. ۲) بازرسی‌های فوق‌العاده که به دستور رییس قوه قضاییه یا درخواست «کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی» یا به تقاضای وزیر یا مسؤول دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و یا در هر مورد دیگری که به نظر رییس سازمان و رییس قوّۀ قضاییه ضرورت داشته باشد، انجام می‌گیرد. ۳) بازرسی‌های موردی که در پیگیری شکایات افراد یا اظهارات و اعلام خبرهای آنان، انجام می‌گیرد. ۴ - وظایف و اختیارات قانونیاختیارات قانونی سازمان بر طبق آیین نامۀ اجرایی، به شرح ذیل می‌باشد: الف) بررسی وضع سازمان‌ها و مؤسسات از حیث حسن جریان امور اداری و نحوۀ اجرای وظایف و قوانین و طرح‌ها و برنامه‌های مربوطه و هم چنین وارسی تناسب سازمانی هر یک با احتیاجات عمومی و کمبودهای موجود. ب) بررسی برخورد مدیران و کارمندان با مراجعات مردمی و نیز ارزیابی تسلط آنها بر شغل و حرفۀ تخصصی خود. ج) بررسی اوضاع عمومی و اجتماعی در یک منطقه یا سراسر کشور از قبیل ارزیابی روحیۀ عمومی افراد ملت و نیز ارزیابی امور انتظامی و احتیاجات عامه مردم، در حدود اختیارات قانونی. ۵ - ضمانت‌های اجرائیتضمینهای قانونی پیش‌بینی شده برای اجرای وظایف سازمان به این شرح است: ۱) کلیۀ مسؤولان ذی‌ربط در وزارتخانهها، ادارات و سازمان‌ها و مؤسسات و واحدهای مشمول این قانون مکلّفند اسناد و مدارک اطلاعاتی را که در تحقیقات مورد نیاز است در اختیار بازرس یا بازرسان اعزامی قرار داده با آنان همکاری کنند. برای تخلّف از ادای این تکلیف مدت ۳ تا ۶ ماه حبس یا انفصال موقت از خدمات دولتی تا یک سال مجازات مقرر شده است. ۲) چنانچه بازرس یا هیئت‌های بازرسی، تعلیق کارمند یا کارمندانی را ضروری تشخیص دهند، وزیر یا رییس دستگاه مکلّف به اجرای پیشنهاد هیئت بازرسی است و در غیر این صورت، شخصاً مسؤول عواقب امر خواهد بود. علاوه بر این، سازمان نیز مراتب را برای اتخاذ تصمیم لازم به شورای عالی قضایی گزارش خواهد کرد. ۳) وزیر یا مسؤول دستگاه مربوط موظّف است که حداکثر تا ده روز پس از دریافت گزارش هیئت بازرسی، اقدامات لازم برای اجرای پیشنهاد‌های مندرج در گزارش را شروع کند و جریان امر را مرتباً به اطلاع سازمان برساند. سازمان موظف است تا حصول نتیجۀ نهایی جریان را پیگیری کند. ۶ - انتصاب رئیس سازمانرئیس سازمان، با ابلاغ رئیس قوه قضائیه از قضات شرع (روحانی) یا قضاتی که دارای رتبه ۱۰ یا ۱۱ قضائی باشند، منصوب می‌شود. رئیس سازمان می‌تواند به تعداد موردنیاز معاون و بازرس داشته باشد. بازرسان باید دارنده پایه قضائی باشند و یا از میان افرادی که صلاحیت قضائی آنان مورد تایید قوه قضائیه قرار گرفته است، انتخاب شوند. ۷ - چگونگی بررسی اسنادهمه مسئولان در وزارتخانهها و سازمان‌ها و موسسات دولتی و عمومی وظیفه دارند اسناد، اطلاعات، مدارک مورد نیاز سازمان بازرسی را بدون تاخیر در اختیار بازرس اعزامی بگذارند. در صورتی که سند مورد مطالبه از اسناد سری باشد، درخواست شخص رئیس سازمان و موافقت رئیس قوه قضائیه ضروریست. هرگاه بازرس یا هیات بازرسی به منظورحسن جریان امور، تعلیق یک یا چند نفر از کارکنان واحدی را که مورد بازرسی قرار داده‌اند، ضروری تشخیص دهند مراتب را فوراً و مستدل، به وزیر یا رئیس دستگاه مربوطه اطلاع داده و تعلیق فرد یا افراد موردنظر را تقاضا می‌کنند. وزیر یا رئیس دستگاه مربوطه مکلف است تقاضای بازرس یا هیات بازرسی را اجرا نماید، درغیر این صورت شخصا مسئول پی‌آمد امر خواهد بود و سازمان مراتب را جهت اتخاذ تصمیم لازم به قوه قضائیه گزارش می‌کند. ۸ - گزارش در مورد تخلفاتسازمان در مورد تخلفات و نارسایی‌ها و سوء جریان امور اداری و مالی وزارتخانهها، نهادها و بنیادها، مراتب را به رئیس جمهور اعلام می‌کند. همچنین تخلفات موسسات و شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت را به وزیر مربوطه، در مورد شهرداری وموسسات تابعه به وزیر کشور و در مورد موسسات غیر دولتی کمک بگیر از دولت به وزارت امور اقتصاد و دارائی و در موارد مشابه، تخلفات مراجع قضائی و دادگستری به رئیس قوه قضائیه و در موارد ارجاع شده از کمیسیون‌های اصول ۸۸ و ۹۰ قانون اساسی نتیجه بازرسی را به آن کمیسیون‌ها اعلام خواهد نمود. [۱]
قانون اساسی جمهوری اسلامی.
[۲]
سایت قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران.
۹ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بازرسی». • سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «بازرسی کل کشور»، تاریخ بازیابی ۹۹/۷/۱۳. • سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سازمان بازرسی کل کشور»، تاریخ بازیابی ۹۹/۷/۱۲. |